به خاطر آزاد شدن تعدادی از زندانیان در ایام شیوع کرونا، حدود ۵۰ درصد به مراجعات مرکز افزوده شده، حتی تعدادی از مراکز ترک اعتیاد نیز از بیم کرونا افراد تحت درمان خود را مرخص کرده اند که باعث شده گروه‌های آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده در خیابان‌ها رها شوند.
یکی از مراکز کاهش آسیب‌های اجتماعی در تهران، مرکز “نور سپید هدایت” نام دارد که با مجوز سازمان بهزیستی و با حمایت و پشتیبانی شهرداری منطقه ۱۲، خیریه‌ها، افراد خیّر و فعالیت های میدانی و شهری به خدمات رسانی مشغول است. مدیریت این مجموعه که در آن پزشک، روانپزشک، پرستار و نیروهای خدماتی مشغول به فعالیت هستند، برعهده سپیده علیزاده قرار دارد که یک بانوی متخصص و فعال در حوزه آسیب های اجتماعی است.
فعالیت این مرکز از شناسایی و کشف زنان آسیب‌دیده معتاد، بی‌خانمان، فراری و دارای اختلال جنسی و در مجموع، تمامی زنانی که به هر دلیلی خیابان را برای زندگی انتخاب کرده اند، شروع می‌شود و تا مرحله بهبودی و اشتغال و بازگشت به اجتماع تداوم می یابد. صفر تا صد مراحل و فرایندهای فعالیت این مرکز را سپیده علیزاده روانشناس و مدیر مرکز کاهش آسیبِ «نور سپید هدایت» با دیدارنیوز در میان گذاشته است که در ادامه می خوانید.
علیزاده با اشاره به ایام سختی که تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا بر کشور می گذرد، گفت: باید در نظر داشته باشیم که کادر درمان، فقط پزشکان و پرستاران نیستند، بلکه مددکارانی که در این ایام پر خطر به صورت شبانه روز به افراد متجاهر و آسیب‌دیده، خدمات می‌دهند نیز به عنوان خط مقدم کادر درمان محسوب می شوند. همان افرادی که در گرم‌خانه‌ها، مراکز ترک اعتیاد و دیگر مراکز خدمات دهنده، در حال جهاد و مبارزه با انواعی از سخت‌ترین معضلات و آسیب‌های اجتماعی هستند؛ لذا ضروری است که فعالیت‌های آن‌ها دیده و منعکس شود که انگیزه بگیرند و برای ادامه کار تشویق شوند.
مدیر مرکز کاهش آسیبِ “نور سپید هدایت» در معرفی مرکز تحت مدیریت خود، اظهار کرد: مجموعه ما سازمانی مردم نهاد است که با مجوز سازمان بهزیستی استان تهران تاسیس شده است که در حال حاضر در منطقه ۱۲ شهرداری تهران، پارک شهید هرندی واقع در شمال میدان شوش مستقر هستیم. ساختمان این مجموعه را شهرداری منطقه ۱۲ در اختیار ما قرار داده که مناسبت و متناسب با شأن زنان کشورمان باشد. این مرکز یک موسسه کاهش آسیب است که بر روی زنان آسیب‌پذیر تمرکز دارد و زنانی که بر اثر اعتیاد و مشکلات خانوادگی و همچنین دخترانی که از خانه فرار کرده اند و در مجموع، زنان بی‌خانمان تمرکز کرده است. شهرداری در این مسیر حمایت‌های لازم مانند پشتیبانی و اختصاص ساختمان مناسب به صورت رایگان را نسبت به این مجموعه انجام داده است. این مکان به عنوان اولین مرکز جامع کاهش آسیب ویژه زنان، توسط بهزیستی و دیگر مدیران مربوطه نام‌گذاری شده است. در مجموع، کاری مشارکتی بین سازمان مردم نهاد(سمن)، بهزیستی و شهرداری است.
علیزاده در مورد مدل اداره این مرکز گفت: طبق تفاهم و توافقی که صورت گرفته، شهرداری منطقه ۱۲ فقط ساختمان را به طور رایگان در اختیار ما قرار داده است و هزینه‌ها را ما به عنوان سازمان مردم نهاد باید تامین کنیم. مطابق همین توافق، مرکز “نور سپید هدایت”، روزانه باید به ۱۰۰ زن آسیب‌دیده اجتماعی این منطقه، خدمات رایگان شبانه‌روزی ارائه دهد. در این مسیر شهرداری منطقه تلاش کرد ما را به خیرین منطقه معرفی کند که تا حدودی خیرین به ما کمک می‌کنند، از طرفی یک کمک هزینه هم از سازمان بهزیستی دریافت می‌کنیم که صرف هزینه‌های اجرایی و سیستم اداری مرکز می‌شود، ولی مدل اصلی که ما استفاده می‌کنیم بر اساس مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها است، بدین معنی که سعی می‌کنیم افراد خیر و شرکت‌هایی که در مسیر خدمات اجتماعی و کمک به اقشار آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده هستند را به یاری بطلبیم.
وی یادآور شد: تلاش داریم نقاط کور، خاکستری و منفی که در مورد زنان خیابانی، کارتن‌خواب، بی‌خانمان، معتاد و بی‌سرپرست و بی‌سرپناه در اذهان وجود دارد را در یک روند و گفت‌وگوی دو طرفه از بین ببریم و نسبت به مسئولیتی که باید مردم و مسئولان در قبال این بخش از جامعه داشته باشند، در حد توان اطلاع رسانی و روشنگری صورت دهیم. از افراد خیر حقیقی، خیریه‌ها و شرکت‌های مرتبط دعوت می‌کنیم از نزدیک با کم و کیف فعالیت ما آشنا شوند، قسمت‌های مختلف ساختمان و عمده فعالیت‌ها را به آن‌ها ارائه می‌دهیم و تلاش می‌کنیم آن‌ها را با مددجویان بهبودیافته، خدمت‌گیرنده و در حال بهبود آشنا کنیم.
مدیر مجموعه “نور سپید هدایت” افزود: ما در این ساختمان، بخشی داریم که مختص افراد بهبود یافته از اعتیاد است که برای آن‌ها کارگاه اشتغال‌زایی در نظر گرفته‌ایم. وقتی خیریه‌ها و افراد خیر، فعالیت‌ها و فرایند ترک اعتیاد، بهبود و سپس طرح اشتغال مجموعه را مشاهده کنند ترغیب و راضی می‌شوند که به این سازمان مردم نهاد کاهش آسیب، کمک کنند. اینکه مشاهده می‌شود افراد طرد شده‌ای که در ذهنیت جامعه، ناتوان و بی‌مصرف شناخته شده‌اند، توان بهبود، اجتماعی شدن و اشتغال را به دست آورده‌اند خود آغازی است که از طرف خیرین و دیگر افراد جامعه، مورد پذیرش و حتی حمایت قرار گیرند.
وی ادامه داد: حمایت‌ها به این شکل است که مثلا شرکتی که به مباحث آسیب‌های اجتماعی علاقه‌مند است به نحوی ورود می‌کند و بخشی از روند را مورد حمایت قرار می‌دهد. مانند اینکه شرکتی تولیدی، بخشی از تولید خود را به بخش اشتغال ما می‌سپارد و بهبود یافتگانی که در بخش تولید مرکز کار می‌کنند سفارشات آن‌ها را انجام می‌دهند و از این طریق مزدی دریافت می‌کنند. نمونه این سفارشات در مرکز، خیاطی است که اکنون فعال است.
علیزاده در خصوص کیفیت کشف آسیب دیدگان خاطرنشان کرد: برای یافتن این افراد از تیم‌هایی تحت عنوان «میان‌رهی»، «کاربر اشتغال» و «گشت سیار» استفاده می‌کنیم. مرکز VIC که مرکز گذری کاهش آسیب است نیز خدمات سرپایی کاهش آسیب را انجام می‌دهد. بدین معنی که فرد آسیب‌دیده توسط خدمات و پرستار مجموعه، خدماتی همچون نظافت‌های اولیه، شپش زدایی، استحمام، تحویل لباس نو و تغذیه را دریافت می کند. در کنار آن، کلاس‌های گروهی آموزش توسط روانشناس را داریم و تلویزیون برای سرگرمی و تماشای فیلم، خبر و سرگرمی وجود دارد. الزاما اینگونه نیست که در ابتدا اقدام به ترک اعتیاد آن‌ها کنیم، ما قصد داریم خطر‌هایی که در بیرون، آن‌ها را تهدید می‌کند را کمتر کنیم و آن‌ها متوجه شوند، همیشه یک سرپناه و محلی برای نظافت، پوشش و تغذیه وجود دارد، به همین دلیل در این مرحله، افراد معتاد برای علاقه‌مند شدن و کسب امید می‌توانند مواد خود را مصرف کنند که البته این بخش از دیگر بخش‌ها جداست.
وی اظهار کرد: این آزادی به این خاطر به آن‌ها داده می‌شود که به جای اینکه این افراد از ۸ صبح تا انتهای شب در خیابان‌ها پرسه بزنند و با انواع آسیب روبرو شوند، در مرکز تحت برنامه‌های مختلفی قرار گیرند. خدمات کاهش آسیب به این معنی است که ما آسیب‌هایی که متوجه افراد ته‌خطی است را کمتر کنیم. یعنی فرد معتاد مواد مصرف کند، ولی HIV نگیرد، مورد سو استفاده جنسی قرار نگیرد و بر اثر سو تغذیه و سرما از بین نرود. به عنوان مثال، لوازم و آموزش‌های پیشگیری از بارداری، توسط این مرکز به آن‌ها ارائه می‌شود. بعد از خدمات VIC، سرپناه شبانه برای آن‌ها در نظر گرفته شده است.
علیزاده گفت: ما گشت سیار داریم، یک تیم دونفره با خودرو در محله‌ها گشت می‌زنند و افراد آسیب‌دیده را کشف و با توضیحاتی که ارائه می‌دهند آن‌ها را راضی می‌کنند که از خدمات مرکز استفاده کنند. به‌خصوص چون ما در منطقه شوش هستیم و ترمینال جنوب هم در این حوزه قرار دارد، همواره باید مواظب باشیم دختران فراری را حمایت و مورد پوشش قرار دهیم و از همان ابتدا از آسیب‌های متعارفی که متوجه آنهاست، جلوگیری کنیم. خدمات گیرندگان ما فقط معتادان نیستند، گروه هدف مرکز “نور سپید هدایت”، زنان آسیب‌دیده اجتماعی هستند که شامل معتادان، زنانی که به هر دلیلی از خانه فرار کرده اند، زنانی که اختلالات جنسیتی دارند و زنانی که درآمدشان از محل خدمات جنسی تامین می‌شود، می‌باشند. سعی می‌کنیم همه این تنوع آسیب را پذیرش کنیم تا اینکه پس از کشف و اقناع؛ آن‌ها را به ارگان مربوطه ارجاع دهیم.
وی افزود: این سازمان خدماتی مردم نهاد، دارای قسمت‌های مختلفی است، از جمله ۴ خوابگاه دارد. یک خوابگاه مخصوص مصرف کنندگان است. یکی برای سایر آسیب‌های اجتماعی است، خوابگاهی برای مادر و کودکان و زنانی که باردار و همراه با بچه هستند، داریم. نجات یافتگان از اعتیاد نیز خوابگاه جداگانه‌ای دارند. این گروه آخر پس از بهبودی یاد می‌گیرند چگونه وارد جامعه شده، کار کنند و بدون اعتیاد زندگی کنند. در کنار این خوابگاه‌ها کارگاه آموزشی و حرفه‌آموزی قرار دارد. پس از آموزش، پروژه‌هایی مانند ساخت انواع اقلام تولیدی که به ما پیشنهاد داده می‌شود توسط این افراد، ساخته می‌شود که از تولید آباژور تا خیاطی را در بر می‌گیرد.
علیزاده با اشاره به ویژه بودن شرایط کنونی و شیوع ویروس کرونا و تاثیر آن بر افزایش آسیب‌های اجتماعی عنوان کرد: به خاطر آزاد شدن تعدادی از زندانیان در ایام شیوع کرونا، حدود ۵۰ درصد به مراجعات مرکز ما افزوده شده است. حتی تعدادی از مراکز ترک اعتیاد نیز از بیم کرونا افراد تحت درمان خود را مرخص کرده اند که این عوامل باعث شده گروه‌های آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده در خیابان‌ها رها شوند که مسئولیت ما و همکاران را در این ایام دو چندان کرده است یعنی با امکانات محدود باید به تعداد بیشتری از افراد خدمات بدهیم. در نظر داشته باشیم به خاطر سهولت خرید مواد در منطقه ۱۲ معتادان مناطق دیگر که در این ایام رها شده‌اند به این منطقه سرازیر می‌شوند. این شرایط باعث شده که تعدادی از همکاران مرخصی طولانی مدت بگیرند یا از همکاری با مرکز سر باز بزنند، چون از ترس ابتلا و اینکه تعداد مراجعات در این ایام افزایش یافته شرایط را برای کار کردن طبق گذشته مناسب نمی‌دانند یا خانواده‌های آن‌ها اجازه ادامه کار تحت این شرایط را به آن‌ها نمی‌دهند.
وی یادآور شد: آسیبدیدگان منطقه شوش فقط زنان نیستند، مردان آسیب‌پذیر، آسیب‌دیده، معتادان متجاهر مرد و مردان بی‌خانمان نیز در اینجا فراوانند که آن‌ها هم توسط شهرداری مورد پوشش قرار می‌گیرند و مشابه آنچه ما در این مرکز برای بانوان انجام می‌دهیم، برای مردان ارائه می‌شود.اسفندیار عبداللهی
